Барои шинохти ҳар чизе дар ҷаҳон, ба меъёре ниёз аст ва шинохти Ислом аз ин қоъида мустасно нест. Манзур аз шинохт, тамйизи як чиз аз чизи дигар аст, монанди тамйизи хуб аз бад, ё ҳақ аз ботил, ё саҳиҳ аз ғалат ва ин ҳангоме мумкин аст ки меъёре барои тамйиз вуҷуд дошта бошад. Рӯшан аст ки бидуни меъёр, қазоват мумкин нест ва агар фарзан мумкин бошад низ ҳар касе ба гунае қазоват хоҳад кард ва ин худ ниҳоятан қазоватро номумкин хоҳад сохт; Зеро бидуни меъёр, наметавон ташхис дод ки кадом қазоват дуруст ва кадом як нодуруст аст. Ихтилофи мусалмонон ки мояи заъфи онон ва қуввати душманонашон шудааст, метавонад ношӣ аз фиқдони меъёри шинохт ё адами илтизом ба он бошад ва ин ниёз ба меъёри шинохт ва илтизом ба онро беш аз пеш ошкор месозад. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 17]
Ихтилофи мусалмонон, маълули ихтилофи шинохти онҳо аз Ислом аст; Ба ин маъно ки афрод ва гурӯҳҳои мухталифи мусалмон, шинохтҳои мухталифе аз Ислом доранд ва шинохти дигарон аз онро бар наметобанд. Рӯшан аст ки раҳоӣ аз ин ихтилоф, бидуни дастёбӣ ба шинохтӣ воҳид мумкин нест ва барои дастёбӣ ба шинохтӣ воҳид, ба меъёрӣ воҳид ниёз аст. Меъёрҳои мутаъаддид, шинохтҳои мутаъаддидеро эҷоб мекунанд ва шинохтҳои мутаъаддид, ихтилофро ба вуҷуд меоваранд ва ихтилоф барои мусалмонон хуб нест; Чунонки Худованд фармудааст: ﴿وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا﴾; «Ҳамагӣ ба ресмони Худованд чанг дар занед ва мутафарриқ нашавед» Ва ин низ гувоҳӣ бар он аст ки ресмони Худованд, воҳид аст; Чароки агар мутаъаддид буд, чанг задан ба он муҷиби иттиҳод намешуд, балки худ омили тафриқа буд! [Бозгашт ба Ислом, саҳ 17-18]
Имрӯз низ бар ҷаҳони куфр ҳоким аст; Чароки имрӯз, ҷаҳони куфр таҳти таъсири файласуфони мулҳиде чун Мокёвелӣ (д.1527м) ки меросхурони сӯфистоъиён будаанд, арзишҳои ахлоқиро тобеъи аҳвоъи худ сохтаанд ва таъорифи ҷадиде аз мафоҳими бунёдин ироъа додаанд ки бо таъорифи фитрӣ ва торихии онҳо мутафовит аст. Ба унвони намуна, адолат ва озодӣ дар фарҳанги инон маъонии ҷадиде ёфтааст ки беш аз ҳар чиз мубтанӣ бар нисбиятгароӣ дар ҷаҳонбинии онҳост. Аз назари онҳо, дуруст монанди сӯфистоъиён, ҳақ тобеъӣ аз назари онҳост ва ҳар чизе ки бо манофеъи онҳо созгор бошад, хуб ва ҳар чизе ки бо манофеъи онҳо созгор набошад, бад аст! Рӯшан аст ки ин инсонмеҳварӣ, ҷунбише дар баробари Худомеҳварӣ аст ва касоне ки бунёни онро гузоштаанд, ба Худованд бовар надоштаанд; Чароки дар ҷаҳонбинии Илоҳӣ, Худованд маншаъи ҳақ аст ва инсон тобеъи ҳақ шумурда мешавад, дар ҳоле ки дар ҷаҳонбинии илҳодӣ, инсон маншаъи ҳақ аст ва Худованд нақше дар он надорад. Ба баёни дигар, эътиқод ба ваҳдонияти ҳақ, як эътиқоди тавҳидӣ аст ки аз эътиқод ба ваҳдонияити Худованд ба ҳайси маншаъи ҳақ нашъат гирифтааст, дар ҳоле ки эътиқод ба таъаддуди ҳақ, як эътиқоди ширкомез аст ки аз инкори ваҳдонияти Худованд ва эътиқод ба маншаъаҳои мутаъаддид барои ҳақ нашъат гирифтааст. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 19]
Манзур аз меъёри шинохт чизе аст ки худ ба худ шинохта аст ва муҷиби шинохти чизҳои дигар мешавад; Ба ин маъно ки барои шинохти он ба чизи дигаре ниёз нест ва чизҳои дигар ба василаи он шинохта мешаванд; Монанди нур ки худ ба худ дида ва муҷиби дидашудани чизҳои дигар мешавад. Ин ба он маъност ки меъёри шинохт, худ ниёзе ба шинохт надорад; Чароки агар худ ниёзе ба шинохт дошта бошад, шинохти он низ худ ба меъёре ниёзманд хоҳад буд ва ин ба маънои тасалсул аст ки имкон надорад. Шинохтҳои инсон ногузир бояд ба шинохтӣ бадеҳӣ мунтаҳӣ шаванд ки маншаъи ҳамаи шинохтҳо аст ва худ аз шинохте ношӣ нашудааст; Зеро чизе ки худ ниёз ба шинохт дорад, наметавонад меъёри шинохт бошад; Бо таваҷҷуҳ ба инки худ ба меъёри шинохт ниёзманд аст. Бо ин васф, касоне ки чунин чизеро меъёри шинохти худ қарор медиҳанд, набояд ба шинохти худ мутмаъин бошанд; Чароки шинахти онон суст ва бепоя аст; Монанди касе ки бунёни худро бар рӯӣ рег сохта ва мумкин аст ҳар замон дар он фурӯ равад. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 21]
Танҳо чизе ки дар инсон ҳаст ва дар мавҷудоти дигар ёфт намешавад, ақл аст ки тавононйии дарки мафоҳими куллӣ ва тадбиқи онҳо бар масодиқи ҷузъиро дорад ва бо кӯшише ки «Тафаккур» номида мешавад, аз чизҳое ки мешиносад ба чизҳое ки намешиносад роҳ меёбад. Шояд ин неру дар ҳайвоноти дигар низ мавҷуд бошад, вале мусалламан дар инсон бештар аст ва ба ҳамин далил, ӯро бар ҳайвоноти дигар мусаллат сохтааст. Агар ҳайвони дигаре вуҷуд дошт ки бештар аз инсон мефаҳмид, бидуни шак бар инсон тасаллут меёфт ва ӯро дар хидмати худ мегирифт, дар ҳоле ки чунин итифоқе наяфдода ва султаи инсон бар ҳайвоноти дигар машҳуд аст. Ин бартарии инсон танҳо раҳоварди ақли ӯст ва имтиёзи дигаре барои ӯ дида намешавад. Аз ин рӯ, инсоне ки фоқиди ақл аст ё аз ақли худ баҳраи кофӣ намебарад, бар сойири ҳайвонот бартарӣ надорад, балки аз онҳо пасттар аст; Чунонки Худованд фармудааст: ﴿أُولَئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ ۚ أُولَئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ﴾; «Онон монанди чаҳорпоёнанд, балки онон гумроҳтаранд; Онон ҳамоно бехабаронанд»! Бо таваҷҷуҳ ба ин воқеъият, танҳо чизе ки метавонад меъёри шинахти инсон бошад «Ақл» аст; Чароки ақл, танҳо абзори шинохти одамӣ аст ва қувваи мудрикае ҷуз он дар нафси ӯ вуҷуд надорад. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 22-23]
Ба шумо рост мегӯйем: Надонистан, дар ин рӯзгор гуноҳӣ нобахшуданӣ ва хатойи бисёр бузург аст. Дар ин рӯзгор агар ҳақиқатро нашносед фиреб мехуред ва агар ҳидоятро ташхис надиҳед саратон кулоҳ меравад! Шайтонҳои ҷиннӣ ботилро бароятон ҷойи ҳақ мезананд ва шайтонҳои инсӣ гумроҳиро бо номи ҳидоят ба хурдатон медиҳанд! Ҳамеша ҳастанд фурсатҷӯёне ки аз нодонии шумо сӯъи истифода кунанд ва бехабарии шуморо муғтанам бишуморанд, то ба воситаи шумо ба қудрат ва сарват даст ёбанд ва амволу анфуси шуморо бихуранд! Дар ҳоле ки агар шумо огоҳ будед, инон бар шумо султа намеёфтанд ва агар шумо доно будед, инон бар шумо чира намешуданд! Оё дар торикии шаб нест ки дузд ба хона меояд ва дар оби гилолуд нест ки моҳӣ ба тӯр меафтад?! Ҳушёр бошед ва беш аз ин дар нодонӣ ва бехабарӣ намонед! Ҳар чи зудтар –пеш аз онки дер шавад– барои шинохти ҳақ аз ботил ба по хезед ва барои ташхиси ҳидоят аз гумроҳӣ талош кунед. Ҳар чанд ман бими он дорам ки дер шуда бошад... Оё марди хирадманде дар миёни шумо нест ки ҳикматамро фаро гирад ва зани донойе дар лобалотон ёфт намешавад ки насиҳатамро бипазирад?! Зиракони шумо куҷоянд ки каломамро фаҳм кунанд ва ҳушёронатон киёнанд ки даъватамро посух гӯянд?! Хушо ба ҳоли касоне ки маърифатро фаро мегиранд; Чарки онон растгорӣ хоҳанд ёфт ва бадо ба ҳоли касоне ки дар ҷаҳолат фуру мемонанд; Чароки онон бадбахт хоҳанд шуд. [Номаи севвум]
Аммо имон, эътиқод ба ҳақ ва адами эътиқод ба ботил аст ва ин танҳо бо шинохти ҳақ ва ботил ҳосил меояд ва аммо амали солеҳ, чизе ҷуз амал ба лавозими ҳақ ва парҳез аз лавозими ботил нест ва ин низ танҳо бо шинохти ҳақ ва ботил ҳосил меояд. Пас, шинохти ҳақ ва ботил, пояи имон ва амали солеҳ аст ва ин ду бо шинохт оғоз мешаванд. Масали шинохт нисбат ба ин ду, масали пей нисбат ба сохтумон ё сар нисбат ба бадан ё намоз нисбат ба сойири аъмол аст. Оё агар сохтумоне пей надошта бошад, бар ҷои худ устувор мемонад?! Ё агар касе сар надошта бошад, сойири аъзои баданаш ба ӯ суд мерасонад?! Ё агар касе намоз нахонад, ҳаҷ ва рӯзаи ӯ пазируфта мешавад?! Ба ҳамин сон, агар касе маърифат надошта бошад, мӯъмин нест ва амали солеҳаш ба ӯ суд намерасонад. [Номаи чаҳорум]
Ба шумо рост мегӯям: Агар касе миёни Сафо ва Марва ё овехта ба пардаҳои Каъба, бо амали солеҳи ҳамаи ҷинну инс бимирад дар ҳоле ки ҳақ ва аҳли онро аз ботил ва аҳли он нашинохта, ҳамоно ба марги ҷоҳилият мурда ва ба дӯзах дар омадааст. Пас, аз инҷо воҷиб мешавад бар шумо ки ҳақ ва аҳли онро аз ботил ва аҳли он бишиносед ва ин шинохтро бар ҳар амали солеҳӣ муқаддам бидонед ва огоҳ бошед ки бидуни ин «Маърифат», ҳеҷ имоне барои шумо нест ва ҳеҷ намозу рӯза ва ҳаҷҷу закоте ба шумо суд намерасонад ва шумо аз зиёнкорон хоҳед буд. [Номаи чаҳорум]
Неъматҳои Худоро ба ёд оваред ва бо дасту дил ва забон сипос бигзоред, бошад ки шуморо солеҳоне қарор диҳад ва аз миёнатон шаҳидоне баргузинад... ба саргузашти пешиниён назар кунед ва аз фарҷоми онон ибрат бигиред; Ҳамонон ки рӯзҳои Худоро аз ёд бурданд ва неъматҳои Ӯро куфрон намуданд, пас теғи бадбахтӣ бар гарданашон фуруд омад ва тири табоҳӣ бар ҷаноғи синаяшон нишаст, пас чунон нобуд шуданд ки гӯйи ҳеҷ гоҳ дар ҷаҳон набуданд! Инки шумо дар заминҳои онон сокин шудаед ва бар вайронаҳошон хона сохтаед, пас ба роҳи онон наравед ва ба расмашон накунид ки ончи бар онон расид, бар шумо низ хоҳад расид, то ибрате барои ояндагон шавед, чунонки онон ибрате барои шумо шуданд! [Номаи шашум]
Оё касоне аз шумо ки нидои мо ба онон расид ва муддаъӣ шуданд ки онро пазируфтанд, пидоштанд ки ба сирфи иддаъошон вогузошта мешаванд ва ҳаргиз озмуда намешаванд?! Чунин нест, балки ононро меозмоянд то ростгӯӣ ононро аз дурӯғгӯ маълум кунанд; Чароки бисёр лофҳо зада шуда ва андаке амал шудааст. Зинҳор пиндорандаи напиндорад ки Худоро фиреб тавонад дод; Чароки Ӯ фареботарин ҳилагарҳоро фирефта ва истеҳзоъ намуда; Ҳангоме ки пиндоштанд аз ниёти онон бехабар аст ва аз ағрози онон огоҳ нест... Зинҳор ба сабаби ёрии Худованд бар Ӯ миннате нагузоред; Чароки Ӯ ба ёрии шумо ниёзе надорад, бал ин шумо ҳастед ки ба ёрии Ӯ ниёзмандед. Оё намедонед ки агар бихоҳад аз регҳо ва сангрезаҳо барои худ ёроне меофаринад?! Пас бо Ӯ рост бигӯйед ва ихлос варзед; Зеро касоне ки дар осмонанд аз ҳайбати Ӯ дар ҳаросанд! [Номаи шашум]
Тарҷумаи гуфтор: Яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт: Аз Мансур дар бораи сухани Худованди баландмартаба пурсидам ки мефармояд: «Эй касон ки имон овардед! Аз Худованд итоъат кунед ва аз Паёмбар итоъат кунед ва аз соҳибони амр аз шумо», пас фармуд: Ҳароина дар миёни касоне ки имон оварданд касе ҳаст ки итоъаташ бар онон монанди итоъати Худованд ва Паёмбар воҷиб аст, ҳар кас ӯро итоъат кунад, Худованд ва Паёмбарро итоъат карда ва ҳар кас ӯро нофармонӣ кунад, Худованд ва Паёмбарро нофармонӣ карда ва ӯ касе аст ки Худованд ва Паёмбар гумоштаанд ва касе ки мардум бо аҳвоъи худ гумоштаанд нест, гуфтам: Онон мегӯянд ҳар касе аз мӯъминон ки амри ононро ба даст мегирад аз соҳибони амр аз онон аст, фармуд: Рост мегӯянд! Гуфтам: Чигуна рост мегӯянд, дар ҳоле ки фармудӣ чизеро ки фармудӣ?! Посух дод: Ҳар касе ки амри ононро ба даст мегирад ҷуз касе ки Худованд ва Паёмбар гумоштаанд, аз мӯъминон нест, балки аз фосиқон аст ва Худованд ба итоъати соҳибони амр аз мӯъминон амр карда ва ба итоъати соҳибони амр аз фосиқон амр накардааст! «Оё пас касе ки мӯъмин аст монанди касе аст ки фосиқ аст?! Монанди ҳам нестанд»! Сипас фармуд: Оё бароят бияфзоям?! Гуфтам: Бале, фармуд: Соҳиби амр, моликони он ҳастанд ва онон касоне ҳастанд ки Худованд ва Паёмбар гумоштаанд ва ҳар кас ҷуз онон ки онро ба даст мегирад, ғосиби он аст ва ғосиб аз моликон маҳсуб намешаванд, «Агар фаҳм мекарданд»! Гуфтам: Худованд ба ту подоши неку диҳад; Зеро ба ман ду ҳикмати расо бахшидӣ ки ҳеч гоҳ то кунун нашунида будам! Фармуд: «Онҳо ду бурҳон аз Парвардигорат ҳастанд»! Сипас чун моҳи дигар бар ӯ ворид шудам, пас гуфтам: Ман ду ҳикмати туро ба марде дар Эрон гуфтам, пас гуфт: Худованд ӯро лаънат кунад! Чиқадр ба китоби Худованд олим аст! Фармуд: Эй Муҳаммад! Оё намедонӣ ки ман назди аҳли Эрон, монанди Алӣ ибни Абӣ Толиб назди аҳли Шом ҳастам?! Бани Умая ононро бо бӯҳтон фирефтанд, то ҷойе ки наздик ба шаст сол ӯро бидуни гуноҳе лаънат карданд! [Фақараи 25 аз гуфтори шишум]
Тарҷумаи гуфтор: Яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт: Аз Мансур дар бораи сухани Худованди баландмартаба пурсидам ки мефармояд: «Эй касоне ки имон овардед! Аз Худованд парво кунед ва ба Паёмбараш имон оваред то шуморо ду баҳра аз раҳматаш арзонӣ дорад ва бароятон нуре қарор диҳад ки дар он гом бардоред», пас фармуд: Ду баҳра аз раҳматаш, Китоб ва суннат ҳастанд ва нур, имоме аст ки он дуро барояшон рӯшан мекунад то он гоҳ ки қиёмат фаро расад. Пас аз Худованд парво кунед ва ба Паёмбараш имон оваред то шуморо Китоб ва суннат арзонӣ дорад ва бароятон имоме қарор диҳад ки он дуро броятон рӯшан кунад то он гоҳ ки қиёмат фаро расад. [Фақараи 28 аз гуфтори шишум]
Тарҷумаи гуфтор: Яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт: Аз Мансур дар бораи сухани Худованди баландмартаба пурсидам ки фармуда: «Худованд нури осмонҳо ва замина аст», пас фармуд: Ҳодии онҳост ва нури Худованд ҳидояти Ӯст ва он «Дар байтҳойе аст ки Худованд изн додааст то рафъат ёбанд ва номаш дар онҳо бурда шавад» ва онҳо байтҳои Паёмбаронанд, «Дар онҳо субҳ ва шом тасбеҳи Ӯ мегӯянд мардоне ки тиҷорат ё касб ва корӣ ононро аз ёди Худованд ғофил намекунад» ва онон аҳли байтҳои Паёмбарон ҳастанд, оё намебинӣ ки мефармояд субҳ ва шом дар онҳо тасбиҳи Ӯ мегӯянд? Пас аҳли онҳо ҳастанд ва ҳидояти Худованд аз байтҳои Паёмбарон хориҷ намешаванд то он гоҳ ки қиёмат фаро расад, пас онро назди аҳли байти Паёмбар биҷӯйед ва назди дигарон наҷӯйед ки гумроҳ хоҳед шуд! [Фақараи 29 аз гуфтори шишум]
Тарҷумаи гуфтор: Ҳон! Бидонед ки уфуқи мағриб, аз абрҳои тира торик аст. Ба зудӣ туфонӣ сурх бар шумо хоҳад вазид ва сарзамини шуморо дар хоҳад навардид. На сақфе боқӣ хоҳад гузошт ки дар зери он паноҳ гиред ва на деворе ки дар паси он пинҳон шавед! Дар он замон, уммати Муҳаммад орзу хоҳад кард ки ниме аз ҷавонони худро бидиҳанд ва дар иваз, Маҳдиро дар даррае аз дарраҳои ҳиҷоз боз ёбад! Ҳон, эй уммати нодон! Дар паӣ чи мегардӣ?! Ва ба дунболи ки меравӣ?! Пешвои ту Маҳдӣ аст. Оромиши шабҳо ва хуррамии рӯзҳои ту Маҳдӣ аст. Шодии мондгор ва ширинии рӯзгори ту Маҳдӣ аст. Хушбахтии дунё ва растгории охирати ту Маҳдӣ аст. Пас чи чизе туро аз ӯ боз доштааст?! Ё чи касе туро аз ӯ бениёз кардааст?! [Гуфтори якум]
Тарҷумаи гуфтор: Оё мепиндоред ки дар ғиёби ӯ, адолатро хоҳед дид ва ба шукуфоӣ хоҳед расид?! Ё мепиндоред ки дар ғиёби ӯ, амният хоҳед дошт ва хушбахт хоҳед шуд?! На ба Худо савганд, сипас на ба Худо савганд; Балки ин орзуро бо худ ба гӯр хоҳед бурд, ҳамчунонки гузаштагонатон онро бо худ ба гӯр бурданд! Зеро Худованд дар ғайбати гумоштааш хайре қарор надода ва дар ҳукумати ғайри ӯ баракате наёфаридааст! [Гуфтори якум]
Дарсҳои ҳазрати аллома Мансури Ҳошимии Хуросонӣ ҳафизаҳуллоҳ таъоло, ҳадафашон тазкияи мардум ва таълими Китоб ва ҳикмат ба онон ва меҳвар ва мабнояшон Қуръон ва суннат ва мавзӯъашон ақойид, аҳком ва ахлоқи Исломӣ аст ва мо аз миёнашон чизе ки ба масоъили муҳимтар ва мавриди ибтилотар марбут мешавадро интихоб кардаем ва онро ба гунае ки барои аҳли таҳқиқ ва мутолеъа осонтар бошад мураттаб сохтаем ва барои он таълиқотӣ муштамал бар зикри манобеъ ва бархӣ тавзиҳоти зарурӣ навиштаем. [Дарси яккум, муқаддама]
Ҳар дарс, дар бораи як масъалаи эътиқодӣ ё фиқҳӣ ё ахлоқӣ аст ва аз се боб ташкил шудааст:
• Боби якум баёни оёте аз Қуръон ки ба масъала марбут мешавад ва дар он тафосири арзишманде аз ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло омада ки аз миёни гуфторҳои нуронии ӯ истихроҷ шудааст ва маъонии оётро ба гунае ки дилҳоро шифо медиҳад ва мардумро аз торикӣ ба нур мебарад, табйин менамояд.
• Боби дуввум аҳодиси саҳиҳе аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ки ба масъала марбут мешаванд бо зикри шавоҳид ва мутобеъоти онҳо ва дар он нукоти дақиқ ва тавзиҳоти судманде аз ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло омадааст ки маънои аҳодис, ҳоли ровиён ва назари олимонро табйин мекунад.
• Боби севвум баёни аҳодиси саҳиҳе аз аҳли байт алайҳи салом ки ба масъала марбут мешаванд бо зикри шавоҳид ва мутобеъоти онҳо ва дар он назири чизҳое аст ки дар боби дуввум омадааст. [Дарси яккум, муқаддама]
Қоъида назди ҳазрати аллома ҳафизаҳулоҳ таъоло, ҳуҷҷияти хабари мутавотир ва адами ҳуҷҷияти хабари воҳид аст ва хабари мутавотир назди ӯ чизе аст ки дар ҳар табақа беш аз чаҳор мард онро ривоят кардаанд, ба шарти инки қарини якдигар набошанд ва дар бораи маъно ихтилоф накарда бошанд ва чизе ки ривоят кардаанд бо китоби Худованд ё суннати собит аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ё ақли салим таъоруз надошта бошад. Ҳамчунин, чизе ки дар ҳар табақа чаҳор мард онро ривоят кардаанд, дар ҳукми хабари мутавотир аст, ба шарти инки одил бошанд, илова бар се шарти пешин ва ин чизе аст ки баррасии ҳоли ровиён ҳаргоҳ беш аз чаҳор мард набошандро зарурӣ месозад. Аммо баррасии ҳоли онон ҳаргоҳ камтар ё бештар аз ин теъдод бошанд, коре аст ки ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло аз боби илзом анҷом медиҳад; Чароки аксари мусалмонон қоъил ба ҳуҷҷияти хабари воҳиди сиқа ё садуқ ҳастанд ва чи басо чизе ки тавассути панҷ мард ривоят шудаастро мутавотир намедонанд. Аз ин рӯ, ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло чизе ки ровиёни сиқа ё садуқ назди онон ривоят кардаандро ихтиёр мекунад то ҳуҷҷате бар онон бошад ва бошад ки онон ҳидоят ёбанд. [Дарси яккум, муқаддама]
Шарти ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло барои ихтиёри аҳодис, пас аз созгории маънои онҳо бо китоби Худованд ва суннати собит аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ва ақли салим, шӯҳрати ровиёни онҳо ба васоқат ё садоқат назди касоне аст ки аҳли мазҳаби онҳо ҳастанд, на мухолифони онҳо; Чунонки дар шарҳи ҳоли Ҷобир ибни Язиди Ҷуъфӣ онро табйин карда ва фармудааст: «Милок, ҳоли фард назди асҳоби ӯст (яъне аҳли мазҳаби ӯ); Чароки онон ба ҳоли ӯ огоҳтаранд ва назари сойири мардум ҳаргоҳ бо назари асҳоби ӯ мунофот дошта бошад, ҳуҷҷат нест; Чароки онон аз ӯ дуртаранд ва чи басо ба хотири дӯст надоштани мазҳабаш, дар бораи ӯ бад мегӯянд ва гувоҳи он, кори Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам аст ки ба яҳудиён фармуд: <Абдулло ибни Салом дар миёни шумо чигуна марде аст?> пас гуфтанд: <Хуби мо ва писари хуби мо ва сарвари мо ва писари сарвари мо ва олими мо ва писари олими мост>, пас суханашон дар бораи ӯро пазируфт; Чароки онон асҳоби ӯ буданд ва сипас ба онон хабар дод ки ӯ мусалмон шудааст, пас шурӯъ ба бадгӯйи дар бораи ӯ карданд ва гуфтанд: <Бадтарини мо ва писари бадтарини мост>, вале сухани онон дар бораи ӯро пас аз инки мухолифони ӯ дар мазҳабаш шунид напазируфт ва агар сухани мухолифон дар мазҳаб пазируфта шавад, чизе аз ҳадис боқӣ намемонад; Чароки ҳар тоъифае дар бораи тоъифаи дигар бад мегӯянд; Чунонки мебинӣ шиъаён ба чизе ки аҳли суннат ривоят мекунанд вақъе намениҳанд магар чизе ки онро ҳуҷҷате бар зидди онон қарор медиҳанд ва мебинӣ аҳли суннат ба чизе ки шиъаён ривоят мекунанд намегиранд магар бо таъаҷҷуб ва истиҳзоъ ва ҳар ду миёнаи роҳро гум кардаанд, вале мо ҳар чизе ки мусалмонон дар мутобиқат бо китоби Худованд ривоят мекунандро мепазирем ҳаргоҳ назди асҳоби худ ба ростгӯйи маъруф бошанд бидуни инки барои ҳеч як аз мазоҳиб таъассуб биварзем». [Дарси яккум, муқаддама]
Чизе ки назди ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло милок аст, Ислом ва шӯҳрати ровӣ ба васоқат ё садоқат назди тоъифаи ӯст, на мазҳаби ӯ ё тазъифоти мухолифонаш бидуни далилӣ қобили қабул. Пас агар ровӣ аз аҳли суннат аст, милоки ҳоли ӯ назди аҳли суннат аст ва ҳолаш назди шиъа милок нест ва фарқе миёни ривоёти шиъа ва ривоёти аҳли суннат вуҷуд надорад ҳаргоҳ бо се асли пешгуфта созгор бошанд ва ровиёнашон маъруф ба васоқат ё садоқат назди аҳли мазҳаби худ бошанд. Ба ҳамин далил аст ки ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло ривоёте аз шиъаро монанди ривоёте аз аҳли суннат ихтиёр мекунад ва ривояти касеро ба хотири мазҳабаш тарк намекунад модоме ки мазҳабаш бар хилофи зарурии дин набошад, ба наҳве ки ӯро аз Ислом хориҷ созад; Чароки дар он сурат ӯ мунофиқ аст ва мунофиқ дар ҳеч заминае қобили қабули эътимод нест, агарчи ҳамаи мардум ӯро сиқа бидонанд. [Дарси яккум, муқаддама]
Шахсиятгароӣ ба бемории шойеъ ва хатарноке дар миёни мусалмонон табдил шудааст; Зеро онон сухани ҳақро аз касе ки намешиносанд намепазиранд ва сухани ботилро аз касе ки мешиносанд мепазиранд, дар ҳоле ки сухани ҳақ, ҳақ аст агарчи гӯяндааш ношинохта бошад ва сухани ботил, ботил аст агарчи гӯяндааш шинохта бошад. Сухани ҳақ, бо ношинохта будани гӯяндааш ботил ва сухани ботил, бо шинохта будани гӯяндааш ҳақ намешавад, бал ҳар гӯяндае бо чизе ки мегӯяд шинохта мешавад; Агар сухани ӯ ҳақ буд бар ҳақ ва агар сухани ӯ ботил буд, бар ботил аст. Чи бисёр гӯяндае пуровозае ки ботил мегӯяд ва чи бисёр гӯяндаӣ гумноме ки ҳақ! Оё ҳақ будани касе вобаста ба номи ӯст ё аз миллияти ӯ табаъият мекунад ё аз мушаххасоти зоҳирии ӯ асар мепазирад?! Дар ҳоле ки номҳо ановинӣ эътиборӣ ҳастанд ва миллиятҳо таваҳҳумотӣ худбофтаанд ва мушаххасоти зоҳирӣ бо мушаххасоти ботинӣ мулозим нестанд. [Пурсиш ва посухи 18]
Иғвогарони шайтонсифат мекӯшанд чунон кашфӣ тоза ва ҳалле барои як муъаммо, ҷаноби Мансури Ҳошимии Хуросониро аз ҳайси ном, син, миллият ва мушаххасоти зоҳирӣ мононди дигарон муъаррифӣ кунанд то ба заъми худ, адами ҳаққонияти эшонро ба исбот расонанд; Ғофил аз онки ҳаққонияти ин бузугвор, ба ном, син, миллият ва мушаххасоти зоҳирии эшон нест, бал ба андешаҳо, омӯзаҳо ва ормонҳои холис ва комили эшон аст ва ҳаминҳост ки эшонро аз дигарон мутамойиз месозад; Вагарна ин бузургвор муддаъӣ нест ки фаришта аст ва муддаъӣ нест ки бо дигарон тафовут дорад, балки танҳо даъват кунандае ба сӯӣ оли Муҳаммад ва заминасозе барои зуҳури Маҳдӣ аст ва агар касе аз эшон пайравӣ мекунад бояд бо назар ба ин воқеъият бошад на бо назар ба ном, син, миллият ва мушаххасоти зоҳирии эшон, ҳар чанд бо пешгӯйиҳои Исломӣ мутобиқат дошта бошад. [Пурсиш ва посухи 18]
Ҳазрати Мансури Ҳошимии Хуросонӣ асилитарин ва асоситарин мушкили ҷаҳони Исломро «Адами ҳокимияти Худованд» бар он медонад ки дар адами ҳокимияти халифаи Ӯ бар он таҷаллӣ ёфтааст; Чароки адами ҳокимияти Худованд бар ҷаҳон, мусталзими адами шинохт ва татбиқи аҳкоми Ӯ дар он аст ва адами шинохт ва татбиқи аҳкоми Ӯ дар он, мусталзими зуҳури фасод дар хушкӣ ва дарёст... Хусусан бо таваҷҷуҳ ба инки адами ҳокимияти Худованд бар ҷаҳон, бо ҳокимияти ғайри Ӯ бар он мулозима дорад; Чароки ҷаҳон, муҷтамаъӣ инсонӣ аст ва муҷтамаъӣ инсонӣ ба ҳокимият ниёз дорад ва ба иқтизои ин ниёзи худ, аз ҳокимият холӣ намемонанд ва бо ин васф, агар Худованд бар он ҳукумат накунд, ногузир ғайри Ӯ бар он ҳукм хоҳад ронд, дар ҳоле ки ҳукмронии ғайри Ӯ бар он, мусталзими фасод дар замин ва нобудии табиъат ва наслҳост... Чунонки имрӯз, касоне ҷуз Худованд ки бар ҷаҳон ҳукм меронанд, аз ҳеҷ кӯшише барои ифсод дар он фуругузори намекунанд ва ба наслкушӣ ва вайрон кардани ободиҳо мепардозанд. Чи бисёр занон ва мардони бегуноҳе ки дар оташи ҷангҳои онон месӯзанд ва чи бисёр шаҳрҳо ва деҳаҳои ободе ки дар асари ҳуҷуми онон ба вайрона табдил мешаванд! Ин паёмади қаҳрии ҳокимияти ғайри Худованд бар ҷаҳон аст; Зеро ҷаҳоне ки Худованд бар он ҳукм намеронад, водии иблис аст ва ҷуз ҷаҳл ва куфр ва фасод ва зулм дар он ёфт намешавад. Ин сарнавишти нисоне аст ки ба ҳокимияти ғайри Худованд тан дода ва ҳар кас ба ҳокимияти ғайри Худованд тан бидиҳад, маҳкум ба нобудӣ аст. Ин аст ки оташи ҷангҳои онон хомӯш нахоҳад шуд ва омори фақр ва фалокати онон коҳиш нахоҳад ёфт; Чароки Худованд бар онон ҳукумат намекунад ва ҳукумати онон дар дасти ғайри Ӯст; Балки ҳар рӯз ҷангҳои онон шӯълавартар хоҳад шуд ва омори фақр ва фалокаташон афзоиш хоҳад ёфт; Чароки Худованд ҳокими онон нест ва ҳокими онон тоғут аст. [Пурсиш ва посухи 16]
Ҳокимияти бепардаи шайтон, ҳангоме таҳаққуқ меёбад ки «Халифаи шайтон» дар ҷаҳон ба ҳокимият даст ёбад то ба намояндагӣ аз ҷониби ӯ, аҳкоми ӯро бар ҷаҳон ҷорӣ созад. Ин «Халифаи шайтон» инсоне аст ки ба ӯ «Даҷҷол» гуфта мешавад... Дар бароабри ин шабакаи шайтонии махфӣ ва густарда ки бо марказияте дар ғарб, машғули заминасозӣ барои таҳаққуқи ҳокимияти «Даҷҷол» бар ҷаҳон ба унвони «Халифаи шайтон» аст, шабакаи Илоҳии махфӣ ва густардае дар ҳоли шаклгирӣ аст ки бо марказияте дар шарқ, машғули заминасозӣ барои таҳаққуқи ҳокимияти «Маҳдӣ» бар ҷаҳон ба унвони «Халифаи Худованд» аст. [Пурсиш ва посухи 14]
Мансури Ҳошимии Хуросонӣ ҳафизаҳулло таъоло дар бархӣ аз ҳикматҳои худ фармудааст: «إِنَّ الدَّجَّالَ لَقَبٌ كَفِرْعَوْنَ يَتَوَارَثُهُ رِجَالٌ مِنْ آلِ إِبْلِيسَ»; «Ҳароина даҷҷол лақабе монанди фиръавн аст ки мардоне аз оли иблис онро аз ҳам ирс мебаранд!». Ин ба он маъност ки дар илми ин олим, «Даҷҷол» номи зоҳирии «Халифаи шайтон» нест, бал унвонӣ ом монанди «Фиръавн» аст ки дар ҳар замон, бар олитарин мақоми шабакаи шайтонӣ итлоқ мешавад ва бо ин васф, ҳеҷ замоне холӣ аз «Даҷҷол» нест; Ҳамчунонки холӣ аз «Маҳдӣ» нест; Чароки «Даҷҷол» халифае аз ҷониби шайтон дар муқобили халифае аз ҷониби Худованд аст ва ҳар халифае аз ҷониби Худованд, «Маҳдӣ» шумурда мешавад; Бо таваҷҷуҳ ба инки «Маҳдӣ» номи зоҳирии «Халифаи Худованд» нест, бал унвонӣ ом монанди «Имом» аст ки дар ҳар замон, бар олитарин мақоми шабакаи Илоҳӣ итлоқ мешавад; Чунонки Худованд дар бораи Иброҳим алайҳи салом фармудааст: ﴿وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ ۚ كُلًّا هَدَيْنَا ۚ وَنُوحًا هَدَيْنَا مِنْ قَبْلُ﴾; «Ва ба ӯ Исҳоқ ва Яъқубро бахшидем; Ҳамаи ононро ҳимоят кардем ва Нуҳро аз пеш ҳидоят кардем» ва ин яъне ҳами онон «Маҳдӣ» буданд. [Пурсиш ва посухи 14]
Мансури Ҳошимии Хуросонӣ заминаи ҳокимияти Маҳдиро иҷтимоъи шуморӣ кофӣ аз мардум барои иъонат ва итоъати ӯ медонад ва мӯътақид аст ки ҳаргоҳ ин шумор аз онон, ин иъонат ва итоъатро бар уҳда бигаиранд, қиёми Маҳдӣ барои ҳокимият ҳатмӣ хоҳад буд; Чароки ҳокимият танҳо ҳаққе барои ӯ нест, балки таклифе барои ӯ низ шумурда мешавад, то ҷойе ки агар пас аз ҳусули шароит барои он қиём накунад, шоиста аст ки гарданаш зада шавад; Бо таваҷҷуҳ ба инки масъули ҳамаи мафосид ва мазолими ҷорӣ дар замин, касе ҷуз ӯ нахоҳад буд. Аз ин рӯ, Мансури Ҳошимии Хуросонӣ, ҳамзамон бо гирд овардани шуморӣ кофӣ аз мусалмонон барои муҳофизат аз Маҳдӣ, дар ҳоли гирд овардани шуморӣ кофӣ аз онон барои иъонат ва итоъати ӯст ва аз ҳамаи онон монанди шумо, барои ин манзур ёрӣ металабад; Чароки ба назари ин уҷубаи даврон, ҳокимияти Маҳдӣ дар сурати тазмини иъонат ва итоъати ӯ, ҳатмӣ аст ва ин тазмин дар Ислом «Байъат» номида мешавад. Бар ин асос, Мансури Ҳошимии Хуросонӣ, аз мусалмонони ҷаҳон барои Маҳдӣ байъат мегирад; Ба ин маъно ки аз онон таъаҳҳуд мегирад то ҳаргоҳ Маҳдӣ барои онон зоҳир шуд, ӯро иъонат ва итоъат намоянд ва мононди хулафое ки пеш аз ӯ буданд, хизлон ва исён накунанд ва бо ин тақрир, ҳаргоҳ шуморӣ кофӣ аз мусалмонон бо ӯ бар иъонат ва итоъати Маҳдӣ байъат карданд, ҳокимияти он ҳазрат барояшон муҳаққақ мешавад; Ҳамчунонки ҳаргоҳ шуморӣ кофӣ аз онон бо ӯ бар ҳифозат аз Маҳдӣ паймон бастанд, зуҳури он ҳазрат борояшон воқеъ хоҳад шуд. [Нақд ва баррасии 16]
«Ҳокимият фақиҳ» наметавонад мисдоқи «Ҳокимияти Худо» бошад; Чароки фақиҳи Худо нест ва халифаи Ӯ дар замин шумурда намешавад ва бо ин васф, ҳокимияти Худо шумурдани ҳокимияти фақиҳ, дурӯғ бастан бар Худо ва бар фақиҳ аст! Танҳо мисдоқи ҳокимияти Худо, ҳокимияти халифаи Ӯ дар замин аст ва агар эҷоди ҳокимияти халифаи Ӯ дар замин душвор аст, эҷоди ҳокимияти фақиҳ ҳам осон нест; Чароки эҷоди ҳар ҳокимияте, ба заминасозӣ ниёз дорад ва заминасозӣ барои ҳар ҳокимияте душвор аст. Пас оё суханӣ заминасозӣ барои ҳокимияти фақиҳро бар метобед, вале суханӣ заминасозӣ барои ҳокимияти Худо дар заминро бар наметобед?! Ин чист ҷуз фурумоягӣ ва кӯтоҳии фикр ва сафоҳате ки то умқи замири нохудогоҳашон фуру рафтааст?! Ҳангоме ки ба сӯӣ ҳокимияти яке аз худ фаро хонда мешаванд то эҷодаш кунанд, ба сӯӣ он мешитобанд ва аз якдигар пешӣ мегиранд, бал «Даст аз ҳамаи корҳо мекашанд ва таҳсин мекунанд» ва эълом медоранд ки то ӯ ба ҳукумат нарасад, «Аз эътисоб ва таҳассуни худ даст нахоҳанд бардошт», вале ҳангоме ки ба сӯӣ ҳокимияти Маҳдӣ фаро хонда мешаванд то онро эҷод кунанд, сар боз мезананд ва баҳона меоваранд ва мегӯянд «Оё бояд даст аз ҳамаи корҳо кашида ва таҳассун карда ва эълом кунанд то Маҳдӣ алайҳи салом наёмада аз эътисоб ва таҳсини худ даст нахоҳем бардошт?!». Вой бар онон! Ба фарз ки чунин бошад! Магар ҳамин корро барои дигарон анҷом намедиҳанд?! Пас чаро онро аз Маҳдӣ дариғ медоранд?! Оё Маҳдӣ дар назарашон аз дигарон хортар аст?! Дар ҳоле ки ӯ ба ҳукумат бар онон аз дигарон сазовортар аст ва аз ҳукуматаш бар онон хайр ва баракат ва адолат ва саъодат меҷӯшад! [Нақд ва баррасии 16]
Мансури Ҳошимии Хуросонӣ мӯътақид аст: «Бузургтарин иштибоҳ дар ҷаҳони мавҷуд» танҳо «Вогузории ҳукумат ба масъулони динӣ ва руҳонии ҷавомеъ» нест, бал вогузории ҳукумат ба умуми касоне аст ки Холиқи ҷаҳон ононро барои ҳукумат шоиста надониста ва таъйин накардааст ва «Масъулони динӣ ва руҳонии ҷавомеъ» аз ҷумлаи онҳо ҳастанд; Бо таваҷҷуҳ ба инки Холиқи ҷаҳон сазовортарин кас ба идораи он аст ва Ӯ ин корро аз тариқи муаъррифии «Инсони комил» ба унвони намояндаи худ анҷом медиҳад. Оре, албатта агар ҷаноби олӣ ба вуҷуди Худованд имон надоред, лозим аст бо таваҷҷуҳ ба нишонаҳои Ӯ дар осмон ва замин ва низоме ки ҳар чизеро фаро гирифта ва ҳаракати мавзуне ки бар табиъат ҳоким аст, ба вуҷуди Ӯ имон оваред, вале агар ба вуҷуди Ӯ имон доред, лозим аст ба ин ҳақиқати маҳтум гардан ниҳед ки ҳукумат бар ҷаҳон танҳо аз они Ӯст ва инсон шоистагии онро надорад ки бар инсон ҳукумат кунад. Таҳаққуқи адолат дар ҷаҳон, дар гарави таҳаққуқи ҳукумати Худованд бар он аст ва ҳукумати Худованд бар он ҳангоме таҳаққуқ меёбад ки халифаи Ӯ дар он ба ҳокимият даст ёбад ва халифаи Ӯ дар он, ҳангоме ба ҳокимият даст меёбад ки амсоли шумо даст аз «Масъулони динӣ ва руҳоӣ» ва «Масъулони ғайри динӣ ва ғайри руҳонӣ» бардоред ва ҳамчунон аз ин ба сӯӣ он ва аз он ба сӯӣ ин рафту омад накунед, балки рӯӣ худро аз ҳар ду ба сӯи «Инсони комил» баргардонед ва дасти ниёз ба остони ӯ дароз намойед ва оҷизона дар баробари ӯ зону бизанед ва зимни иқрор ба иштибоҳи ҳазор солаи худ, аз ӯ бихоҳед ки бар шумо миннат бигзорад ва ҳукумат бар шуморо бипазирад то шуморо аз зиллат ва масканат раҳоӣ диҳад ва ба каромат ва саъодат бирасонад. Ин танҳо роҳи наҷот барои шумост ва ҳар роҳе ҷуз ин, бероҳае ба сӯӣ табоҳӣ аст, хоҳ онро дини биномед ва хоҳ онро куфри; Чароки бидуни Худованд ва халифаи Ӯ дар замин, тафовути чандоне миёни дин ва куфр нест ва касе ки бо Худованд ва халифаи Ӯ дар замин байъат намекунад, агар хоҳад бо «Масъулини динӣ ва руҳонӣ» байъат кунад ва агар хоҳад бо «Масъулони ғайри динӣ ва ғайри руҳонӣ»; Балки агар хоҳад бо санге ва агар хоҳад бо чӯбе; Чароки барои ӯ яксон аст! [Нақд ва баррасии 12]
Мансури Ҳошимии Хуросонӣ Худои Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва салламро мепарастад ва барои Ӯ дар таквин, ташриъ ва таҳким шарике намешиносад; Ба ин маъно ки Ӯро дар офариниш, ризқ ва тадбири мавҷудот ягона медонад ва ба ҳукме ҷуз ҳукми Ӯ ва ҳукуматӣ ҷуз ҳукумати Ӯ таслим намешавад ва ҳукумати Ӯро ҳукумати касе медонад ки ба изни Ӯ ҳукумат мекунад, ҳар чанд бештари мардум намедонанд... Худойе ки ташриъ танҳо барои Ӯст ва бояд ва набояд ҷуз аз Ӯ содир намешавад; Чунонки фармудааст: ﴿أَمْ لَهُمْ شُرَكَاءُ شَرَعُوا لَهُمْ مِنَ الدِّينِ مَا لَمْ يَأْذَنْ بِهِ اللَّهُ﴾; «Ё ононро шариконе аст ки барояшон чизе аз динро ташриъ кунанд ки Худованд ба он изн надодааст?!»; Худойе ки ҳукумат танҳо барои Ӯст ва насб ва азли ҳоким ҷуз тавассути Ӯ анҷом намешавад; Чунонки фармудааст: ﴿قُلِ اللَّهُمَّ مَالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَنْ تَشَاءُ وَتَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشَاءُ﴾; «Бигӯ Худовандо! Молики ҳукумат Туӣ; Хукуматро бар ҳар кас ки мехоҳӣ медиҳӣ ва аз ҳар кас ки бихоҳӣ мегирӣ», пас барои Ӯ шарике дар ҳукумат нест; Чунонки фармудааст: ﴿وَلَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ﴾! Ин аст Худои Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ва Худои Иброҳим ва Оли Иброҳим ва ин аст Худои Мансури Ҳошимии Хуросонӣ парчамдори тавҳид дар асри ҳозир бо нидои тавҳиди «Ал-байъату Лиллоҳ». [Нақд ва баррасии 11]
Мансури Ҳошимии Хуросонӣ, Худои ибни Ҳомид, ибни Таймия, ибни Абдулваҳҳоб ва амсоли ононро намепарастад; Ҳамон Худое ки боло ҳаст ва дар пойин нест ва ду чашм ва ду гӯш ва ду даст ва ду по ва даҳ ангушти ҳақиқӣ дорад ва аз ҷойе ба ҷои дигар ҳаракат мекунад ва бо чашми сар монанди маҳтоб дида мешавад ва намунаи комиле аз Лот ва Ҳубал ва Уззо мустатир дар ҳиҷоби «Било кайф» аст! Балки Худои Иброҳим ва Исмоъил ва Исҳоқ ва Яъқуб ва Асбот ва Исо ва Мӯсоро мепарастад; Ҳамон Мӯсое ки гуфт: «Парвардгоро! Нишонам деҳ ки ба ту назар кунам» ва ба ӯ посух дода шуд: «Ҳаргиз Манро нахоҳи дид», пас ӯ аз таваққуъи хеш тавба кард: «Гуфт: Ту муназзаҳ ҳастӣ, ман ба сӯят тавба кардам»... Чароки чашмҳо Ӯро идрок намекунанд ва Ӯ чашмҳоро идрок мекунад ва Ӯ борикбини огоҳ аст... Худойе ки ба ҳар ҷо рӯй мекунӣ, дар онҷо ҳаст ва вуҷуди Ӯ монанди вуҷуди аҷсом ба ҷое маҳдуд намешавад... Худойе ки аз ҷойе ба ҷои дигар интиқол намёбад ва ба махлуқи худ такя намезанад ва монанди ҳайвон, қобили таҷзия ба аъзо ва ҷавореҳ нест ва ба сифоти инсон муттасиф намешавад... Худойе ки дар ҳеҷ васфе намегунҷад ва ба ҳеҷ васфе намеояд ва аз ҳар чизе ки битавон тасаввур кард муназзаҳ ва волотар аст... Худойе ки ҳамаи номҳои неку барои Ӯст, бегумон таъаддуди номҳояш ба таъаддуди зоташ анҷомад ва Ӯро ба аҷзоъӣ мутаъаддид тақсим кунад... Чунонки ду сифат «Бино» ва «Шунаво» Ӯро ба ду кас табдил намекунат ва барои Ӯ ду ҷузъ падид намеоварад, балки Ӯ дар айни биноӣ, шунавост ва дар айни шунавоӣ биност ва биноӣ ва шунавоӣ, ду эътибор аз сифатӣ воҳид барои Ӯянд ки «Илм» номида мешавад; Чароки таъаддудро ба вуҷуди Ӯ роҳе нест ва аз ҳар такассуре дар зоти худ муназзаҳ аст. [Нақд ва баррасии 11]
Дар ҳоли ҳозир ихтилоф ва тафриқаи уммат аз авомили сиёсӣ ва ҳокимиятҳои мутаъаддид ва мутафарриқ нашъат мегирад ва чанд дастагии мусалмонон, маълули пайравии онон аз ҳукком ва қудратҳои сиёсии гуногун аст ва табиъӣ аст ки ҳар гурӯҳ ва ҳар даста ва ҳар миллате аз мусалмонон, пайрави заъими хеш аст ва зуъамои ҷаҳони Ислом низ ҳар кадом ба сӯӣ худ мехонанд ва умуман Маҳдиро аз ёд бурдаанд; Чароки ё асосан ҳеҷ таваҷҷуҳе ба ӯ надоранд ва аз бурдани номи ӯ низ оҷизанд ва ё ин гуна таблиғ мекунанд ки зуҳури Маҳдӣ бисёр дур аст ва маълум нест дар чи замоне воқеъ мешавад. Ин гуна аст ки ҳокимони ҷаҳони Ислом дониста ё нодониста алайҳи Маҳдӣ иқдом мекунанд ва зеҳни умумии мусалмононро аз таъаммул дар бораи ӯ боз медоранд. Ҳоло агар тасаввур кунем ки нидои бедоргари даъват ба сӯӣ Маҳдӣ ва пайвастан ба ӯ ва гусастан аз ғайри ӯ ба гӯши ҳамаи мусалмонони ҷаҳон бирасад ва эшон ҳамагӣ, як садо даст аз ҳокимоне ки бидуни изни Худованд баргузидаанд, бардоранд ва ба сӯӣ Маҳдӣ бишитобанд чи хоҳад шуд? Ба ростӣ бо ба роҳ афтодани наҳзати бедорӣ бахши ҳимоят ва итоъат аз Маҳдӣ ва танин андоз шудани шиъори бозгашти мусалмонон ба сӯӣ Маҳдӣ чи таҳавулоте дар минтақа ва ҷаҳон рӯй хоҳад дод? Ба назар мерасад пеш аз ҳар чиз, авалин натиҷаи мубораки чунин ҳаракати бедоргаре, иттиҳоди муслимин дар як саф ва зери як байрақ ва низ ҳамгароӣ ва иттифоқи эшон дар сояи байъат бо гумоштаи Худованд хоҳад буд ва ин аввалин гом дар ростои таҳаққуқи ормони Исломии мо яъне таҳаққуқи ҳокимияти ҳазрати Маҳдӣ аст; Чароки тардиде нест ки як иттиҳоди ростин ва ба ҳам пайвастагии амиқ миёни суфуфи мусалмонон, пешниёзи инқилоби ҷаҳонии Маҳдавӣ шумурда мешавад. [Мақолаи 4]
Ба ақидаи мо чунин наҳзати мубораки Исломӣ ки иттиҳоди ҳамаи мусалмонон дар замин байрақи Маҳдавиро ҳадафи худ қарор додааст оғоз шуда ва овоӣ «Бозгашт ба Ислом» ро сар додааст. Раҳбарии ин наҳзат бар уҳдаи андешманди ҳушёр ва мубориз, ҳазрати аълома Мансури Ҳошимии Хуросонӣ аст ки бо шуҷоъати беназир ва мисолзадании худ, калимаи «Ал байъату Лиллоҳ» ро шиъори наҳзати худ қарор дода ва мӯътақид аст ки танҳо мисдоқи байъат бо Аллоҳ дар даврони мо байъат бо халифаи Худо Маҳдии оли Муҳаммад аст ва ҳар байъати дигаре дар ин даврон, байъат бо тоғут шумурда мешавад. Бинобарин «Ал байъату Лиллоҳ» ба маънои инҳисори ҳукуамт ва қудрат ба касе аст ки Худованд ӯро ба унвони халифаи худ баргузидааст ва он ҳеҷ кас нест ҷуз Маҳдӣ. Ин парчамдори Исломи холис ва комил, бо ироъаи чунин қироъати асил ва мӯътабаре, мӯътақид аст ки Маҳдӣ, амуди оҳанини хаймаи Ислом аст ва то ин амуди оҳанин бар замин устувор нагардад, хаймайи Ислом барпо нахоҳад шуд. Лизо вазифаи фард фарди мусалмонони ҷаҳон, ҳимояти ҳамаҷониба ва содиқона аз Маҳдӣ ва нусрату иъонат ва итоъат аз ӯст. Ба ҳамин хотир аст ки метавон наҳзати ин андешманди бузургро наҳзати «Бозгашт ба Ислом» ё наҳзати бозгашт ба сӯӣ Маҳдӣ ном ниҳод; Чи онки рукни ракин ва иқома кунандаи мавъуди Ислом ҳамуст ва бозгашт ба ӯ дар воқеъ бозгашт ба сӯӣ Исломи ростин аст. [Мақолаи 4]
Нависанда дар ин китоб, нахустин ба табйини меъёри шинохт мепардозад ва зарурат, ваҳдат ва бедоҳатро се мушаххасаи он мешуморад ва пас аз баррасиҳои бисёр, ақлро мисдоқи он медонад ва таъкид мекунад ки ҳамаи шинохтҳо ногузир бояд ба ақл мунтаҳӣ шаванд. Албатта ӯ ақлро мутафовит бо фалсафа мешиносад ва мӯътақид аст ки меъёри шинохт, ақли уқалоӣ аст на ақли фалсафӣ. Ба илова ӯ низоъи ҳазорсола дар бораи мабнои ҳусн ва қубҳ ё хубӣ ва бадӣ миёни Ашоъира ва Адлияро низоъӣ лафзӣ ношӣ аз бетаваҷҷуҳии онон ба таквинӣ будан ва ташриъӣ будани амр ва наҳйӣ Худовнад мешуморад ва мӯътақид аст ки ақл ва шаръ ҳар ду аз афъоли Худованд ҳастанд ва миёни афъоли Худованд ваҳдатӣ ҷавҳаре вуҷуд дорад ва муғойират ва мунофоте нест. Пас аз он ӯ ба табйини мавонеъи шинохт мепардозад ва ҷаҳл, тақлид, аҳвоъи нафсонӣ, дунёгароӣ, таъассуб, такаббур ва хурофотгароиро аз муҳимтарин масодиқи он зикр мекунад ва дар зейли онҳо ба осебшиносии торихӣ ақойид ва аъмоли мусалмонон ва нақди мабноӣ фикрии онон аз баъди Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам то кунун мепардозад ва бидъатҳо ва инҳирофоти ройиҷ ва масоъиб ва муъаззалоти ҷаҳони Исломро ташриҳ ва решаёбӣ мекунад. [Мақолаи 1]
Аз мавзӯъоти муҳимме ки дар ин китоб ба чолиш кашида шуда, тақлид аст. Нависанда тақлид аз гузаштагон ва тақлид аз ҳокимони золим ба маънои пайравӣ аз онҳоро аз асбоби инҳитоти фарҳанги Исломӣ мешуморад ва қиёми мусалмонон бар зидди ҳукуматҳои мустабид ва вобаста агарчи мутазоҳир ба Ислом бошандро машрӯъ медонад; Ҳамчунонки тақлид аз кофирон ба маънои табаъият аз андешаҳо ва улгуҳои ғайри Исломиро на танҳо боъиси пешрафти моддӣ ва дунявии мусалмонон намешуморад, балки боъиси суқути фарҳанг ва тамадуни онон медонад. Ба илова ӯ тақлид аз аксарияти мардумро низ нодуруст меингорад ва пас аз радди эътибори иҷмоъ ва шӯҳрат ба масобаи далойилӣ шаръӣ бо таваҷҷуҳ ба заннӣ будани онҳо, интиқодотеро аз лиҳози назарӣ бар демокросӣ ворид мекунад ва онро хусусан дар ҷавомеъӣ ки аксарияти мардум аз рушди ақлӣ кофӣ бархурдор нестанд, нокоромад мешуморад. Ӯ ҳамчунин тақлид аз олимонро ба ин далил ки муфиди занни аст ва занн дар Ислом ҳуҷият надорад, рад мекунад ва онро яке аз авомили ихтилофи мусалмонон аз дербоз то кунун мешуморад. Сипас иҷтиҳод ба маънои мусталаҳ ки истинботи ҳукм аз адилаи заннӣ астро низ бо таваҷҷуҳ ба адами эътибори адилаи заннӣ дар Ислом саҳиҳ намедонад ва ёфтани роҳкорӣ дигар барои даст ёфтан ба яқинро зарурӣ мешуморад... Дар идома нависанда ба нақди назарияи вилояти мутлақаи фақиҳ аз лиҳози мабнои мепардозад ва онро ғулувве дар бораи олимон мешуморад ва имкони онро аз ҳайси ақлӣ мунтафӣ медонад; Чароки ба бовари нависанда итоъати беқайд ва шарт аз касе ки мумкин аст хоста ё нохоста ба ғайри ҳақ фармон диҳад бар хилофи ҳукми ақл ва шаръ аст. Ҳамчунин ба унвони паёмадҳои бовар ба вилояти мутлақаи фақиҳ, итоъати бе чуну чаро аз ғайри маъсум ва вогузордани ихтиёроти маъсум ба ӯро одатан маншаъи фитнаҳои гуногун ва мафосиди бузургӣ чун истебдоди сиёсӣ медонад ва инро далилӣ дигар бар лузуми иҷтиноб аз ин бовар мешуморад. [Мақолаи 1]
Нависанда дар идома хурофагароиро омилӣ таъсиргузор бар рӯӣ ақойид ва аъмоли мусалмонон мешуморад ва аз бархӣ аҳли тасаввуф ба хотири тарвиҷи он интиқод мекунад ва нақши ононро дар густариши ақлситезӣ ва динварзии завқӣ ва шоъирона миёни мусалмонон барҷаста медонад. Ӯ ҳам чунин бисёрӣ аз шоъиронро ба сабаби сурудани ашъорӣ зебо аммо нодуруст ва мухолиф бо омӯзаҳои Паёмбарон некуҳиш мекунад ва ононро монанди соҳирон аз рақибон ва душманони Паёмбарон мешуморад ки бо «Зухруфул қавл» ва «Лаҳвул ҳадис» мардумонро аз роҳи Худованд боз медоранд. [Мақолаи 1]
