حدیث ۲۵
زمین نخواهد بود مگر اینکه در آن عالمی باشد و ممکن است عالم ظاهر نباشد.
رَوَى مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ بَابَوَيْهِ [ت۳۸۱ه] فِي «كَمَالِ الدِّينِ وَتَمَامِ النِّعْمَةِ»[۱]، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبِي، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ، عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ، عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِي خَلَفٍ، عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ شُعَيْبٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ -يَعْنِي جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصَّادِقَ- عَلَيْهِ السَّلَامُ، قَالَ:
«كَانَ بَيْنَ عِيسَى وَبَيْنَ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ خَمْسُمِائَةِ عَامٍ، مِنْهَا مِائَتَانِ وَخَمْسُونَ عَامًا لَيْسَ فِيهَا نَبِيٌّ وَلَا عَالِمٌ ظَاهِرٌ»، قُلْتُ: فَمَا كَانُوا؟ قَالَ: «كَانُوا مُتَمَسِّكِينَ بِدِينِ عِيسَى عَلَيْهِ السَّلَامُ»، قُلْتُ: فَمَا كَانُوا؟ قَالَ: «كَانُوا مُؤْمِنِينَ»، ثُمَّ قَالَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: «وَلَا يَكُونُ الْأَرْضُ إِلَّا وَفِيهَا عَالِمٌ».
ترجمه:
محمّد بن علی بن بابویه [د.۳۸۱ق] در کتاب «کمال الدین و تمام النعمة» روایت کرده، (به این صورت که) گفته است: پدرم ما را حدیث کرد، گفت: محمّد بن یحیی عطّار ما را حدیث کرد، از یعقوب بن یزید، از محمّد بن ابی عُمیر، از سعد بن ابی خلف، از یعقوب بن شعیب، از ابو عبد الله -یعنی جعفر بن محمّد صادق- علیه السلام که فرمود:
«میان عیسی و محمّد علیهما السلام پانصد سال فاصله بود که در دویست و پنجاه سال از آن، پیامبر یا عالم ظاهری وجود نداشت»، گفتم: پس (مردم) چه بودند؟ فرمود: «متمسّک به دین عیسی علیه السلام بودند»، گفتم: چگونه بودند؟ فرمود: «مؤمن بودند»، سپس فرمود: «و زمین نخواهد بود مگر اینکه در آن عالمی باشد».
ملاحظه
قَالَ الْمَنْصُورُ حَفِظَهُ اللَّهُ تَعَالَى: رَوَى الْبُخَارِيُّ [ت۲۵۶ه] فِي «صَحِيحِهِ»[۲]، قَالَ: حَدَّثَنِي الْحَسَنُ بْنُ مُدْرِكٍ، حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ حَمَّادٍ، أَخْبَرَنَا أَبُو عَوَانَةَ، عَنْ عَاصِمٍ الْأَحْوَلِ، عَنْ أَبِي عُثْمَانَ، عَنْ سَلْمَانَ، قَالَ: «فَتْرَةٌ بَيْنَ عِيسَى وَمُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِمَا وَسَلَّمَ سِتُّمِائَةِ سَنَةٍ»، وَرُوِيَ عَنْ قَتَادَةَ: «خَمْسُمِائَةٍ وَسِتُّونَ سَنَةً»، وَعَنِ الْكَلْبِيِّ: «خَمْسُمِائَةٍ وَأَرْبَعُونَ سَنَةً»، وَعَنِ ابْنِ جُرَيْجٍ: «خَمْسُمِائَةِ سَنَةٍ» مِثْلُ مَا رُوِيَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، وَالْمَشْهُورُ عِنْدَ الْمُحَقِّقِينَ خَمْسُمِائَةٍ وَسَبْعُونَ سَنَةً، وَرَوَى ابْنُ حِبَّانَ [ت۳۵۴ه] فِي «صَحِيحِهِ»[۳] قَالَ: أَخْبَرَنَا أَبُو يَعْلَى، حَدَّثَنَا أَبُو هَمَّامٍ، حَدَّثَنَا الْوَلِيدُ بْنُ مُسْلِمٍ، عَنِ الْهَيْثَمِ بْنِ حُمَيْدٍ، عَنِ الْوَضِينِ بْنِ عَطَاءٍ، عَنْ نَصْرِ بْنِ عَلْقَمَةَ، عَنْ جُبَيْرِ بْنِ نُفَيْرٍ، عَنْ أَبِي الدَّرْدَاءِ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ: «لَقَدْ مَكَثَ أَصْحَابُ الْمَسِيحِ عَلَى سُنَّتِهِ وَهَدْيِهِ مِائَتَيْ سَنَةٍ»، وَلَكِنَّهُ لَا يَصِحُّ؛ لِضَلَالِ أَكْثَرِهِمْ بَعْدَهُ اتِّبَاعًا لِبُولُسَ، إِلَّا أَنْ يَكُونَ الْمُرَادُ أَنَّهُ لَمْ يَزَلْ فِيهِمْ مَنْ كَانَ عَلَى سُنَّةِ الْمَسِيحِ وَهَدْيِهِ ظَاهِرًا مَشْهُورًا إِلَى مِائَتَيْ سَنَةٍ، ثُمَّ لَمْ يَكُنْ فِيهِمْ مَنْ كَانَ كَذَلِكَ، وَكَانَ عُلَمَاؤُهُمْ مَسْتُورِينَ مَغْمُورِينَ؛ كَمَا جَاءَ قَرِيبٌ مِنْ ذَلِكَ فِي حَدِيثِ جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلَامُ حَيْثُ قَالَ: «مِائَتَانِ وَخَمْسُونَ عَامًا لَيْسَ فِيهَا نَبِيٌّ وَلَا عَالِمٌ ظَاهِرٌ»، وَرُوِيَ أَنَّهُ ذَكَرَ النَّصَارَى وَعَدَاوَتَهُمْ، فَقَالَ رَجُلٌ: قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى: ﴿ذَلِكَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيسِينَ وَرُهْبَانًا وَأَنَّهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ﴾[۴]، فَقَالَ: «أُولَئِكَ كَانُوا قَوْمًا بَيْنَ عِيسَى وَمُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ يَنْتَظِرُونَ مَجِيءَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ».
ترجمه:
منصور حفظه الله تعالی فرمود: بخاری [د.۲۵۶ق] در «صحیح» خود روایت کرده، گفته است: حسن بن مدرک من را حدیث کرد، (گفت:) یحیی بن حمّاد ما را حدیث کرد، (گفت:) ابو عوانة ما را خبر داد، از عاصم احول، از ابو عثمان، از سلمان که گفت: «فترت میان عیسی و محمّد صلّی الله علیهما و سلّم، ششصد سال بود» و از قتادة روایت شده است: «پانصد و شصت سال» و از کلبی روایت شده است: «پانصد و چهل سال» و از ابن جُریج روایت شده است: «پانصد سال»، مانند چیزی که از جعفر بن محمّد روایت شده و مشهور میان محقّقان پانصد و هفتاد سال است و ابن حبّان [د.۳۵۴ق] در «صحیح» خود روایت کرده، گفته است: ابو یعلی ما را خبر داد، (گفت:) ابو همّام ما را حدیث کرد، (گفت:) ولید بن مسلم ما را حدیث کرد، از هیثم بن حُمید، از وضین بن عطاء، از نصر بن علقمة، از جُبیر بن نُفیر، از ابو درداء که گفت: رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: «پیروان مسیح، دویست سال بر سنّت و آیین او ماندند»، ولی این درست نیست؛ چراکه بیشترشان پس از او با پیروی از پولس گمراه شدند، مگر آنکه مقصود این باشد که همواره در میانشان کسی بر سنّت و آیین مسیح که ظاهر و مشهور باشد وجود داشت تا دویست سال و پس از آن در میانشان چنین کسی وجود نداشت و عالمانشان پنهان و گمنام بودند؛ چنانکه نزدیک به این در حدیث جعفر علیه السلام آمده، جایی که فرموده است: «در دویست و پنجاه سال، پیامبر یا عالم ظاهری وجود نداشت» و روایت شده که او از مسیحیان و دشمنیشان (با اسلام و مسلمانان) یاد کرد، پس مردی گفت: خداوند بلندمرتبه فرموده است: «از آنان کشیشها و راهبانی هستند و آنان تکبّر نمیکنند»، پس فرمود: «آنان گروهی میان عیسی و محمّد صلّی الله علیه و آله و سلّم بودند که در انتظار آمدن محمّد صلّی الله علیه و آله و سلّم بودند».