حدیث ۲
زمین هیچ گاه از عالمی که به وسیلهی او حق از باطل شناخته شود، خالی نمیماند.
رَوَى مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ الْكُلَيْنِيُّ [ت۳۲۹ه] فِي «الْكَافِي»[۱]، قَالَ: حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى، عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ، عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ، عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَحَدِهِمَا -يَعْنِي الْبَاقِرَ أَوْ الصَّادِقَ- عَلَيْهِمَا السَّلَامُ قَالَ:
«إِنَّ اللَّهَ لَمْ يَدَعِ الْأَرْضَ بِغَيْرِ عَالِمٍ، وَلَوْ لَا ذَلِكَ لَمْ يُعْرَفِ الْحَقُّ مِنَ الْبَاطِلِ».
ترجمه:
محمّد بن یعقوب کلینی [د.۳۲۹ق] در کتاب «الکافي» روایت کرده، (به این صورت که) گفته است: علی بن ابراهیم من را حدیث کرد، از محمّد بن عیسی، از یونس بن عبد الرحمن، از ابن مسکان، از ابو بصیر، از یکی از آن دو -یعنی باقر یا صادق- علیهما السلام که فرمود:
«هرآینه خداوند زمین را بدون یک عالم رها نکرده است و اگر این نبود، حق از باطل شناخته نمیشد».
شاهد ۱
وَرَوَى مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ بَابَوَيْهِ [ت۳۸۱ه] فِي «كَمَالِ الدِّينِ وَتَمَامِ النِّعْمَةِ»[۲]، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبِي وَمُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ قَالَا: حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ وَعَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى، عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ، عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ، عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ -يَعْنِي جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصَّادِقَ- عَلَيْهِ السَّلَامُ -فَذَكَرَ مِثْلَهُ.
ترجمه:
همچنین، محمّد بن علی بن بابویه [د.۳۸۱ق] در کتاب «کمال الدین و تمام النعمة» روایت کرده، گفته است: پدرم و محمّد بن حسن رضي الله عنهما ما را حدیث کردند، گفتند: سعد بن عبد الله و عبد الله بن جعفر ما را حدیث کردند، از محمّد بن عیسی، از یونس بن عبد الرحمن، از ابن مسکان، از ابو بصیر که گفت: ابو عبد الله -یعنی جعفر بن محمّد صادق- علیه السلام فرمود -پس مانند این حدیث را ذکر کرده است.
شاهد ۲
وَرَوَى مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ بَابَوَيْهِ [ت۳۸۱ه] فِي «كَمَالِ الدِّينِ وَتَمَامِ النِّعْمَةِ»[۳]، قَالَ: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْعَطَّارُ قَالَ: حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ، عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ الْمَدَائِنِيِّ، عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ، عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَى السَّابَاطِيِّ ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ قَالَ: سَمِعْتُهُ وَهُوَ يَقُولُ: «لَمْ تَخْلُ الْأَرْضُ مُنْذُ كَانَتْ مِنْ حُجَّةٍ عَالِمٍ يُحْيِي فِيهَا مَا يُمِيتُونَ مِنَ الْحَقِّ»، ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ: ﴿يُرِيدُونَ لِيُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ﴾[۴].
ترجمه:
همچنین، محمّد بن علی بن بابویه [د.۳۸۱ق] در کتاب «کمال الدین و تمام النعمة» روایت کرده، گفته است: احمد بن محمّد بن یحیی عطار ما را حدیث کرد، گفت: سعد بن عبد الله ما را حدیث کرد، گفت: احمد بن حسن بن علی بن فضّال ما را حدیث کرد، از عمرو بن سعید مدائنی، از مصدّق بن صدقة، از عمار بن موسی ساباطی که گفت: شنیدم ابو عبد الله (جعفر بن محمّد صادق) علیه السلام میفرماید: زمین از هنگامی که وجود داشته، از حجّت عالمی که هر چه از حق میمیرانند را زنده کند، خالی نبوده است. سپس این آیه را تلاوت فرمود: «میخواهند نور خداوند را با دهانهای خود خاموش کنند، در حالی که خداوند کامل کنندهی نور خود است، اگرچه کافران کراهت داشته باشند».
ملاحظه
قَالَ الْمَنْصُورُ حَفِظَهُ اللَّهُ تَعَالَى: رَوَاهُ الصَّفَّارُ [ت۲۹۰ه] فِي «بَصَائِرِ الدَّرَجَاتِ» وَلَكِنْ لَمْ يَرْوِ «بَصَائِرَ الدَّرَجَاتِ» إِلَّا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى، فَهُوَ مُنْفَرِدٌ بِهَذَا الْحَدِيثِ.
ترجمه:
منصور حفظه الله تعالی فرمود: این حدیث را صفّار [د.۲۹۰ق] در «بصائر الدرجات» نیز روایت کرده، ولی «بصائر الدرجات» را کسی جز احمد بن محمّد بن یحیی روایت نکرده و از این رو، او در روایت این حدیث تنهاست.