﴿الَّذِينَ كَانَتْ أَعْيُنُهُمْ فِي غِطَاءٍ عَنْ ذِكْرِي وَكَانُوا لَا يَسْتَطِيعُونَ سَمْعًا﴾[۱]؛ «کسانی که چشم‌هاشان از ذکر من در پرده‌ای بود و توانایی شنیدن را نداشتند» و نیز فرموده است: ﴿وَجَعَلْنَا مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ سَدًّا وَمِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَيْنَاهُمْ فَهُمْ لَا يُبْصِرُونَ﴾[۲]؛ «و ما پیش رویشان سدّی و پشت سرشان سدّی قرار داده‌ایم، پس آنان را فرو پوشانیده‌ایم، پس نمی‌توانند ببینند»! این عوامل شوم و خطرناک، «موانع شناخت» نامیده می‌شوند. بنابراین، عقل اگرچه مقتضی شناخت است، هنگامی به شناخت دست می‌یابد که مانعی بر سر راه آن قرار نداشته باشد و هرگاه مانعی بر سر راه آن قرار داشته باشد، قادر به شناخت نیست. با این وصف، شناخت موانع شناخت و رفع آن‌ها، مقدّمه‌ی شناخت محسوب می‌شود و به تبع آن، ضروری است.

مهم‌ترین موانع شناخت، به قرار زیرند:[۳]

۱ . جهل

جهل، به معنای فقدان علم، مهم‌ترین مانع، بلکه اصل همه‌ی موانع شناخت است؛ چراکه نسبت آن با شناخت، مانند نسبت چیزی با ضدّ خود است و هیچ مانعی نیست مگر اینکه از آن برخاسته؛ چنانکه خداوند فرموده است: ﴿كَذَلِكَ يَطْبَعُ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ﴾[۴]؛ «این گونه خداوند بر عقل‌های کسانی مهر می‌نهد که علم ندارند»!

[ضرورت علم به مفاهیم و مصادیق آن‌ها]

روشن است که عقل، برای آنکه مجهولی را بشناسد، به معلوماتی نیاز دارد تا با ترکیب آن‌ها با هم، به شناخت آن دست یابد؛ همچنانکه برای شناخت حق بودن یک چیز، به شناخت حق از یک سو و شناخت آن چیز از سوی دیگر نیاز دارد، تا با تطبیق آن دو بر هم، حق بودن یا نبودنش را بشناسد. از این‌جا دانسته می‌شود که علم به مفهوم یک چیز، برای شناخت آن کافی نیست و علم به مصداق آن نیز ضروری است، در حالی که علم به مصداق آن، از علم به آن دشوارتر است؛ چراکه مصداق آن، بیرون از وجود آدمی است و شناخت چیزی که بیرون از وجود آدمی است، از شناخت چیزی که در وجود آدمی است، دشوارتر است؛