آری، کسانی که خود را مسلمان می‌دانند و با این حال، برای غیر خداوند تصرّفاتی تکوینی می‌شناسند، مانند آنکه گشایش روزی و شفای بیماری و هلاک دشمن خود را از برخی مردگان می‌طلبند، مانند مشرکان عمل می‌کنند، ولی مشرک شمرده نمی‌شوند؛ زیرا چنانکه روشن شد، هر چند عمل‌شان با عمل مشرکان همانند است، عقیده‌ی‌شان با عقیده‌ی مشرکان تفاوت دارد؛ با توجّه به اینکه ظاهراً عمل آنان با عقیده به یگانگی خداوند در آفرینش، روزی دادن و اداره‌ی تکوینی موجودات است و از تصوّر عدم تعارض آن دو بر می‌خیزد و روشن است که عقیده‌ی آنان، به سبب عمل‌شان نادیده گرفته نمی‌شود؛ همچنانکه اگر از آنان پرسیده شود چه کسی خالق، رازق و مدبّر موجودات است، می‌گویند خداوند و غیر او را شریک او نمی‌شمارند؛ جز آنکه سلفیان می‌پندارند، این عقیده و اقرار آنان، برای ثبوت اسلامشان کافی نیست؛ چراکه نظیر آن در مشرکان زمان پیامبر نیز وجود داشت، ولی با توجّه به خواندن بت‌ها توسّط آنان، برای ثبوت اسلامشان کافی شمرده نمی‌شد؛ چنانکه خداوند درباره‌ی آنان فرموده است: ﴿وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ﴾[۱]؛ «و اگر از آنان بپرسی که چه کسی آسمان‌ها و زمین را خلق کرد، حتماً می‌گویند خداوند» و فرموده است: ﴿قُلْ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ أَمَّنْ يَمْلِكُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَمَنْ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَمَنْ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ ۚ فَسَيَقُولُونَ اللَّهُ ۚ فَقُلْ أَفَلَا تَتَّقُونَ﴾[۲]؛ «بگو چه کسی شما را از آسمان و زمین روزی می‌دهد یا چه کسی مالک شنوایی و بینایی شماست و چه کسی زنده را از مرده و مرده را از زنده بیرون می‌آورد و چه کسی کار را تدبیر می‌کند؟ پس خواهند گفت خداوند! بگو آیا پس تقوا پیشه نمی‌کنید؟!»؛ ولی حق آن است که این تشابه عملی، برای نفی اسلام اهل قبله کافی نیست؛ چراکه مسلّماً مشرکان زمان پیامبر، از اقرار به «لا إله إلّا الله» سر باز می‌زدند؛ چنانکه خداوند درباره‌ی آنان فرموده است: ﴿إِنَّهُمْ كَانُوا إِذَا قِيلَ لَهُمْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ يَسْتَكْبِرُونَ﴾[۳]؛ «هرآینه آنان هنگامی که به آنان گفته می‌شد: لا إله إلّا الله، گردن می‌کشیدند» و شکّی نیست که گردن کشیدن آنان از اقرار به این کلمه، به سبب عدم اعتقاد آنان به معنای آن بود، در حالی که معنای آن چیزی جز یگانگی خداوند در آفرینش، روزی دادن و اداره‌ی تکوینی موجودات نیست و با این وصف، نمی‌توان عقیده و اقرار آنان به یگانگی خداوند در این سه زمینه را ثابت دانست، بل ظاهر آن است که آنان در این سه زمینه، به یگانگی خداوند عقیده و اقرار نداشتند و تنها نقش خداوند در آن‌ها را به عنوان یکی از خدایان یا خدای بزرگ‌تر می‌پذیرفتند؛